Internacjonalizacja działalności klastrów turystycznych: szanse i wyzwania

Internacjonalizacja działalności klastrów turystycznych: szanse i wyzwania

Dr Urszula Kobylińska

W ostatnich latach klastry jako geograficzne skupiska firm z branż pokrewnych i wspierających wraz z instytucjami otoczenia biznesu oraz instytucjami administracji lokalnej stanowią przedmiot licznych analiz i publikacji. Powstała również znaczna liczba definicji tej formy współpracy międzyorganizacyjnej. Jedna z nich wskazuje, iż klaster to   „skoncentrowane przestrzennie skupiska przedsiębiorstw powiązane ze sobą relacjami wspólnych celów na zasadzie współdziałania, przy zachowaniu zasad konkurowania w obszarach innych niż wspólne i podejmowaniu współpracy z podmiotami otoczenia biznesowego, jak jednostki naukowe, administracji terenowej i inne”

[1]. Klastry są skoncentrowane na określonym terytorium, w jednym lub kilku regionach (tworząc produkt międzyregionalny), chociaż mogą one oddziaływać znacznie szerzej (globalnie), specjalizując się w konkretnej dziedzinie, tworząc tym samym ofertę multiproduktową.

W klastrach turystycznych koncentracja przestrzenna jest ściśle związana z atutami danego regionu decydującymi o zróżnicowanym charakterze produktu. W ramach klastra zaangażowane mogą być przedsiębiorstwa turystyczne, dostarczyciele usług dla turystyki, firmy doradcze, pośrednicy turystyczni, instytucje edukacyjne (szkoły średnie i uczelnie), instytuty badawcze[2]. Wszyscy członkowie klastra zachowują swoją odrębność. Konkurencyjna współpraca podmiotów w ramach klastra (koopetycja) dzięki efektowi synergii ułatwia im dostęp do zasobów (materiałów, usług, technologii i informacji), pozwala na wzajemne uzupełnianie się w realizacji określonych funkcji, pomaga w uczeniu się, a także przyczynia się do wzrostu konkurencyjności, innowacyjności i renomy podmiotów tworzących klaster. Jak twierdzi M. Porter, w klastrach występuje wiele zależności między jego członkami, które w całości oddziałują na cały sektor mocniej, niż gdyby zsumować ich pojedyncze działania[3].

W ostatnich latach coraz częściej podejmuje się problematykę internacjonalizacji  klastra. W najprostszym ujęciu internacjonalizację można traktować jako budowanie relacji z partnerami czy rynkami zagranicznymi. Proces ten jest udziałem podmiotów funkcjonujących na poziomie mikroekonomicznym, a więc pojedynczej firmy, znajduje on odbicie w cechach podmiotów mezoszczebla, takich jakbranże czy klastry, a nawet w charakterystykach całych gospodarek narodowych i ugrupowań integracyjnych. Internacjonalizacja klastra w ujęciu podmiotowym może być oceniana przez pryzmat liczby porozumień o współpracy z innymi, zagranicznymi klastrami oraz przez poziom zaangażowania poszczególnych klastrów w tworzone sieci w skali ponadnarodowej. Tak pojęta internacjonalizacja klastra może rozwijać umiędzynarodowienie firm-uczestników klastra. Jej brak nie świadczy o tym, że klaster się nie umiędzynarodawia, ale co najwyżej o tym, że wysiłki przedsiębiorstw klastrowych nie są wspomagane przez zewnętrzne decyzje na poziomie całego klastra.[4]

Działalność turystyczna uzasadnia współpracę międzynarodową i tworzenie klastrów ponadnarodowych z wielu powodów. Korzyści dla podmiotów uczestniczących we współpracy mogą dotyczyć:

a) opracowania i zarządzania wspólną marką z gwarancją jakości świadczonych usług w ramach międzynarodowego produktu turystycznego;

b) większej rozpoznawalności obiektów wchodzących w skład sieci oferujących wspólny produkt;

d) możliwości wspólnego marketingu i promocji produktu turystycznego, a tym samym dotarcia do większej liczby odbiorców.

W dokumentach strategicznych UE, tj. strategii „Europa 2020” oraz kluczowych dokumentach uzupełniających tę strategię, zwłaszcza „Unii innowacji”[5] oraz „Zintegrowanej polityce przemysłowej w erze globalizacji”[6] wyraźnie określono znaczenie internacjonalizacji, w szczególności w przypadku MSP, oraz rolę klastrów jako instytucji wykonawczych.

Otwarcie nowych rynków spowodowało, że inicjatywy klastrowe powinny być otwarte również na partnerów zagranicznych i współpracę w skali międzynarodowej. Przykładem działań Polski w tej dziedzinie jest aktywne uczestnictwo w Europejskim Aliansie Klastrów PRO INNO (PRO INNO European Cluster Alliance), który jest siecią międzynarodowych projektów łączących klastry, takich jak:

ü  BSR InnoNET (Baltic Sea Region Innovation Network – Sieć Innowacji Regionu Morza Bałtyckiego), w pracach którego udział biorą także przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki oraz Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową,

ü  INNET, w którym udział bierze Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego,

ü  CEE-ClusterNetwork, gdzie Polska jest reprezentowana przez Agencję Rozwoju Przemysłu.

Zaangażowanie Polski w Europejski Alians Klastrów ma za zadanie zintegrowanie wysiłków regionalnych, wzajemną wymianę doświadczeń, usuwanie barier stojących na drodze do ściślejszej współpracy pomiędzy klastrami oraz wspieranie rozwoju wspólnych działań pomiędzy regionami europejskimi. Na szczególną uwagę zasługuje zaangażowanie w program BSR InnoNET (Baltic Sea Region Innovation Network – Sieć Innowacji Regionu Morza Bałtyckiego), który ma trzy cele strategiczne:

ü  utworzenie ram koncepcyjnych zarówno dla formułowania polityki wspierania międzynarodowych klastrów w Regionie Morza Bałtyckiego (BSR), jak i w zakresie oceny ich działalności,

ü  opracowanie jednego lub kilku wspólnych programów proinnowacyjnych, skupionych na rozwoju klastrów wśród państw regionu BSR,

ü  stanie się jednym z wiodących, nadających do naśladowania europejskich przykładów transnarodowego rozwoju innowacyjności, zgodnie ze zaktualizowaną Strategią Lizbońską.[7]

Otwarcie klastrów turystycznych na globalizację i otoczenie międzynarodowe jest niezbędne zarówno z punktu widzenia rozwoju globalnego turystyki, jak i wzrostu efektywności. Współpraca w ramach klastra pozwala na rozwój specjalistycznej wiedzy w regionie turystycznym, podnosząc jego walory oraz wytworzoną w nim wartość dodaną. Kluczowe dla decyzji firm i jednostek mogących tworzyć międzynarodowy klaster turystyczny będzie wsparcie rządu i władz samorządowych w stymulowaniu takiej współpracy.